In de strijd tegen wateroverlast, droogte en waterschaarste werkt het Rivierenhof de komende twee jaren aan duurzaam natuurherstel dat de ecologische waarde van 80 are verstedelijkt stuk Schijnvallei zal verbeteren. In 2023 zullen bezoekers van een hydrologisch heringericht gebied met waardevol nat bos kunnen genieten vanop een integraal toegankelijk vlonderpad.
 

Aan het eind van de zomer gaat in het westelijke deel van het Rivierenhof de schop in de grond. Tussen het Eksterlaarpad en de Parkweg wordt de natuurlijke verbinding met het Groot Schijn hersteld, een controleerbare waterbuffer aangelegd en 8000 vierkante meter waardevolle ‘Natte Natuur’ gecreëerd.

Natte Natuur aanleggen in waterrijk domein?
Het waterrijke Rivierenhof ligt in het meanderende gedeelte van de Groot Schijn-vallei. Naast de rivier het Groot Schijn en de door mensen gegraven waterweg Herentalse Vaart bepalen vijvers, grachten, broekbossen, natte weilanden, nat gebied en een ratelaarsweide het natuurlandschap van het provinciaal groendomein.
Net voor het Groot Schijn het Rivierenhof verlaat, zowat grenzend aan de bebouwde kom van Deurne Dorp, ligt een lager gelegen zone van ongeveer 80 are met een oude populierenaanplant. De populieren zijn er deels afgestorven of in slechte staat. Omdat de plaats op dit moment niet langer in verbinding staat met het Groot Schijn wordt de ondergroei er voor een deel gedomineerd door de invasieve exoot Canadese kornoelje (Cornus sericea). Ook een laag strooisel en mogelijks vervuilde grond/slib heeft er de locatie verdroogd en minder diep gemaakt.

^{Foto rechts: Deels afgestorven populieren / populierenaanplant in slechte staat
Foto links: invasieve exoot Canadese kornoelje}

De oever van het Groot Schijn is in dit gebied momenteel opgehoogd waardoor de rivier er niet kan overstromen. Met enige ingrepen zou deze zone in het Rivierenhof als buffer kunnen fungeren tegen wateroverlast bij hoge waterstanden van het Groot Schijn en zorgen voor waterinfiltratie zonder risico op overstromingsgevaar. Dat sluit volledig aan op de lokale hefboomprojecten Natte Natuur en de visie integraal waterbeleid van de Vlaamse overheid. Met de zogenaamde ‘Blue Deal’ bindt Vlaanderen duurzaam de strijd aan tegen de toenemende droogte en waterschaarste.

Natte natuur herstellen met een nat bos habitattype 91E0

De projectlocatie biedt een unieke kans om een aanzienlijk stuk waardevolle natte natuur te herstellen in een sterk verstedelijkte omgeving. Daartoe wordt 80 are nat bos (valleibossen, elzenbroekbossen en zachthoutooibossen habitattype 91E0) langs het Schijn in het Rivierenhof gecreëerd. Op dit ogenblik is het moeilijk om exact te voorspellen welk type nat bos zich het best zal ontwikkelen in het projectgebied. Dat zal afhangen van een aantal hydrologische en bodemaspecten die nu nog niet in kaart zijn gebracht. Meest waarschijnlijk zal het gaan om elzenbroekbos want ook stroomopwaarts in het Rivierenhof zijn er belangrijke natte zones met veel zwarte els (Alnus glutinosa).

Elzenbroekbos is een bos van moerassige depressies met voedselrijk, zoet, stagnerend water dat aan of boven het bodemoppervlak staat. Vaak staat het onder invloed van kwel. In de winter kunnen de elzen tijdelijk onder water staan. In de zomer droogt de bodem slechts oppervlakkig uit. De bodem heeft een hoog gehalte aan organische stof, waarvan de afbraak door het hoge waterpeil wordt verhinderd. Ze hebben een aandeel van 4,2 % van het actuele Vlaamse bosareaal. Dit stemt overeen met zowat 6000 ha.

Mocht de ontwikkeling van een elzenbroekbos in het Rivierenhof niet mogelijk zijn, kan worden gedacht aan de ontwikkeling van alternatieve bostypen zoals eutrofe vochtige en natte elzen-, wilgen- en populierenbossen. In termen van biodiversiteit zijn deze bossen iets armer, maar ze zullen wel een verbetering vormen ten opzichte van de huidige situatie en eveneens een groot waterbergend vermogen hebben.
 

Geplande ingrepen en timing
Zomer 2021:
Een gedetailleerd bodemonderzoek in functie van afgraafwerken / slibruiming.

Najaar 2021 - 2022:
Kappen afgestorven populieren en invasieve exoot Canadese kornoelje. Grondgebonden werken: afgraven, wegvoeren grond, eventueel een rabattenstructuur creëren.

• Voor de realisatie van dit project is het noodzakelijk de aanwezige (afstervende) populieren te kappen en de grond vrij te maken van de resterende vegetatie (vooral de invasieve Canadese kornoelje). Een deel van de stammen blijft liggen als dood hout voor insecten en andere invertebraten (ongewervelde dieren).
• Het grondniveau optimaliseren: voor zover nodig zal het huidige grondpeil (met strooisel en hogere grond/slib) worden verlaagd (afgraven en afvoeren grond) om de optimale ontwikkeling van nat bos mogelijk te maken en om ervoor te zorgen dat de Canadese kornoelje wordt geëlimineerd.
  Een optie die daarbij wordt bekeken, is het creëren van een rabattenstructuur die reliëf brengt in het landschap. Dit vergroot de diversiteit aan ecologische condities op korte afstand, waardoor een grotere diversiteit aan planten en dieren zich zal kunnen vestigen.
• Met een constructie in de dijk van het Schijn die het water gecontroleerd doorlaat, kan er opnieuw water deze zone binnenstromen. De waterinstroom kan worden geregeld door een combinatie van een duiker met afsluitklep en een daaropvolgend systeem van schotbalken.

2023:
Het plaatsen van een vlonderpad met terras, het aanplanten van een elzenbroekbos en het gebied voorzien van educatieve borden. We hopen in de loop van het feestjaar 2023 het nieuw aangelegde gedeelte Rivierenhof feestelijk te kunnen inhuldigen.

Eco-logische investering met sociale, recreatieve en educatieve meerwaarde
Aan het realiseren van ecologische meerwaarde wordt ook een belangrijk sociaal, recreatief en educatief luik gekoppeld. Het helpen aanplanten van bomen door vrijwilligers of buurtbewoners draagt bij aan lokale sociale cohesie en verhoogt het draagvlak voor de geplande vergroening. Het vlonderpad dat zal worden aangelegd zal toegankelijk zal zijn voor rolstoelen en kinderwagens, waardoor iedereen vlot toegang krijgt tot dit mooie nieuwe stuk Rivierenhof. Via infoborden leren jong en oud bij over de fauna, flora en het belang van natte natuur. In het midden verbreedt het vlonderpad tot een terras waar bezoekers tot rust kunnen komen en de tijd kunnen nemen om te genieten van de natuur zonder andere te wandelaars hinderen. Deze plek leent zich ook uitstekend voor educatieve doeleinden en kan bijvoorbeeld worden gebruikt om uitleg te geven aan grotere groepen.
Het totale kostenplaatje zal € 232.550,78 bedragen (BTW inclusief).

Waarom gaat het Rivierenhof Natte Natuur aanleggen?
• Het afvoeren van al dan niet vervuilde grond/sliblaag
• Het aanleggen van een gecontroleerde verbinding tussen het Groot Schijn en nat bos waardoor bij wateroverlast het Schijn kan overstromen en water wordt gebufferd voor drogere periodes.
• Natuur als oplossing: hydrologische ingreep op een verdroogd natuurterrein in lijn met de lokale hefboomprojecten Natte Natuur en de Blue Deal, het integraal waterbeleid van de Vlaamse overheid.
• Investeren / innoveren om ons watersysteem slimmer, robuuster en duurzamer te maken.
• Het reguleren van de waterinstroom door een combinatie van een duiker met afsluitklep en een daaropvolgend systeem van schotbalken.
• Het creëren van 8.000 m² aan bijkomende natte natuur (meest waarschijnlijk elzenbroekbos).
• Het verhogen van de ecologische waarde van het gebied door het verwijderen van afgestorven populieren en de invasieve exoot Canadese kornoelje (een hoeveelheid dood hout kan aanwezig blijven).
• Het creëren van een rabattenstructuur die reliëf brengt in het landschap. Zo vergroot de diversiteit aan ecologische condities op korte afstand en kan een grotere diversiteit aan planten en dieren zich vestigen.
• Het creëren van sociale, recreatieve en educatieve meerwaarde.

Vragen? Stuur een mailtje naar rivierenhof@provincieantwerpen.be

(Elzen)broekbos?

Een broekbos is een permanent nat en af en toe plaatselijk overstroomd bos. Broekbossen komen voor in natte beekdalen en langs laag- en hoogvenen maar sinds de tweede helft van de 20e eeuw zijn in Vlaanderen veel broekbossen verdwenen. De resterende gebieden worden vaak beschermd vanwege de specifieke flora en fauna en er vindt ook natuurherstel plaats. De vegetatie in een broekbos wordt bepaald door de hoge stand van het grondwater. ‘Broek’ betekent laag gelegen moerassig land. Het grootste gedeelte van het jaar staat de waterspiegel tot op of boven het maaiveld. Elzen en berken vormen hierbij de boomlaag. Afhankelijk van de soortensamenstelling vallen broekbossen vegetatiekundig gezien onder de klasse van de berkenbroekbossen (Vaccinio-Betuletea pubescentis) of de klasse van de elzenbroekbossen (Alnetea glutinosae). Er zijn drie verschillende biotopen aan te wijzen waarin broekbossen aanwezig zijn: laagveen, hoogveen en beekdalen. De berkenbroekbossen zijn ontstaan uit hoogvenen en natte heidegebieden. Elzenbroekbossen komen voor in beekdalen en laagveengebieden.